TAHAP 1
Penulisan reaksi oksidasi dan reaksi reduksi secara terpisah
TAHAP 2
Penyetaraan jumlah atom H dan O
Dalam media asam:
(1) Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{O}\)
(2) Tambahkan \(\ce{H}^{+}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
Dalam media basa:
(1) Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kelebihan \(\ce{O}\)
(2) Tambahkan \(\ce{OH}^{-}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
TAHAP 3
Penyetaraan jumlah muatan kiri dan kanan melalui penambahan elektron
TAHAP 4
Penyempurnaan redoks dan penulisan reaksi lengkap
CONTOH SOAL
Soal 01
Setarakan reaksi berikut
\(\ce{MnO}_{\text{(s)}} + \ce{PbO2}_{\text{(s)}} + \ce{HNO3}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{HMnO4}_{\text{(aq)}} + \ce{Pb(NO3)2}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
(suasana asam)
TAHAP 1
Penulisan reaksi oksidasi dan reaksi reduksi secara terpisah
Reaksi oksidasi: \(\ce{MnO}_{\text{(s)}} \rightarrow \ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Reaksi reduksi: \(\ce{PbO2}_{\text{(s)}} \rightarrow \ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}}\)
TAHAP 2
Penyetaraan jumlah atom H dan O
Reaksi oksidasi:
\(\ce{MnO}_{\text{(s)}} \rightarrow \ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{O}\)
\(\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow \ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H}^{+}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
\(\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow \ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 6\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}}\)
Reaksi reduksi:
\(\ce{PbO2}_{\text{(s)}} \rightarrow \ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{O}\)
\(\ce{PbO2}_{\text{(s)}} \rightarrow \ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
Tambahkan \(\ce{H}^{+}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
\(\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 4\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
TAHAP 3
Penyetaraan jumlah muatan kiri dan kanan melalui penambahan elektron
Reaksi oksidasi:
\(\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow \ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 6\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 5e\)
Reaksi reduksi:
\(\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 4\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 2e \rightarrow \ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
TAHAP 4
Penyempurnaan redoks dan penulisan reaksi lengkap
Samakan jumlah elektron pada reaksi oksidasi dan reduksi
\(\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow \ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 6\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 5e\:\:\:\color{red} (\times 2)\)
\(\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 4\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 2e \rightarrow \ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H2O}_{\text{(l)}}\:\:\:\color{red} (\times 5)\)
\(2\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 6\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow 2\ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 12\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + \cancel{10e}\)
\(5\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 20\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + \cancel{10e} \rightarrow 5\ce{Pb}^{2+}_{\text{(aq)}} + 10\ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
\(5\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 20\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 6\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow 5\ce{Pb}^{+}_{\text{(aq)}} + 10\ce{H2O}_{\text{(l)}} + 2\ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 12\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}}\)
\(5\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + \cancel{10\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}}} + 10\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{MnO}_{\text{(s)}} + \cancel{6\ce{H2O}_{\text{(l)}}} \rightarrow 5\ce{Pb}^{+}_{\text{(aq)}} + \cancelto{4\ce{H2O}}{10\ce{H2O}_{\text{(l)}}} + 2\ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + \cancel{10\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}}} + 2\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}}\)
\(2\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 5\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 10\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 10\ce{NO3}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow 2\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{MnO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 5\ce{Pb}^{+}_{\text{(aq)}} + 10\ce{NO3}^{-}_{\text{(aq)}} + 4\ce{H2O}_{\text{(l)}} \)
Tulis kembali dalam reaksi molekulnya
$$\bbox[yellow, 5px, border: 2px solid red] {2\ce{MnO}_{\text{(s)}} + 5\ce{PbO2}_{\text{(s)}} + 10\ce{HNO3}_{\text{(aq)}} \rightarrow 2\ce{HMnO4}_{\text{(aq)}} + 5\ce{Pb(NO3)2}_{\text{(aq)}} + 4\ce{H2O}_{\text{(l)}}}$$
Soal 02
Setarakan reaksi berikut
\(\ce{Cl2}_{\text{(aq)}} + \ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}}\rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}}\)
(suasana basa)
TAHAP 1
Penulisan reaksi oksidasi dan reaksi reduksi secara terpisah
Reaksi oksidasi: \(\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Reaksi reduksi: \(\ce{Cl2}_{\text{(aq)}} \rightarrow 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}}\)
TAHAP 2
Penyetaraan jumlah atom H dan O
Reaksi oksidasi:
\(\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kelebihan \(\ce{O}\)
\(\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
Tambahkan \(\ce{OH}^{-}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
\(\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}\rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
Reaksi reduksi:
\(\ce{Cl2}_{\text{(aq)}} \rightarrow 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}}\)
TAHAP 3
Penyetaraan jumlah muatan kiri dan kanan melalui penambahan elektron
Reaksi oksidasi:
\(\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} + 2e\)
Reaksi reduksi:
\(\ce{Cl2}_{\text{(aq)}} + 2e \rightarrow 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}}\)
TAHAP 4
Penyempurnaan redoks dan penulisan reaksi lengkap
\(\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} + \cancel{2e}\)
\(\ce{Cl2}_{\text{(aq)}} + \cancel{2e} \rightarrow 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}}\)
$$\bbox[yellow, 5px, border: 2px solid red] {\ce{IO3}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{Cl2}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{IO4}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} }$$
Soal 03
Setarakan reaksi berikut
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + \ce{NaOH}_{\text{(aq)}} + \ce{NaClO}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{NaBiO3}_{\text{(aq)}} + \ce{NaCl}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
CARA LAIN
Cara ini dapat digunakan dalam suasana asam maupun basa.
Reaksi Reduksi
\(\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{O}\)
\(\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \color{red} \ce{H2O}_{\text{(l)}} \)
Tambahkan \(\ce{H}^{+}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
\(\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} + \color{red} 2\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} \color{black}\rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} \)
Tambahkan \(\ce{OH}^{-}\) pada ruas kiri dan kanan sebanyak \(\ce{H}^{+}\) yang ditambahkan tadi
\(\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + \color{red} 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} \color{black} \rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} \color{red} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} \color{black} \)
Setarakan jumlah muatan kiri dan kanan dengan menambahkan elektron
\(\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} + \color{red} 2e \color{black} \rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} \)
Reaksi Oksidasi
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} \rightarrow 2\ce{Bi2O3}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H2O}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{O}\)
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + \color{red} 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} \color{black}\rightarrow 2\ce{Bi2O3}^{-}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{H}^{+}\) pada sisi yang kekurangan \(\ce{H}\)
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} \rightarrow 2\ce{Bi2O3}^{-}_{\text{(aq)}} + \color{red} 6\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}}\)
Tambahkan \(\ce{OH}^{-}\) pada ruas kiri dan kanan sebanyak jumlah \(\ce{H}^{+}\) yang ditambahkan tadi
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} + \color{red} 6\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}\color{black} \rightarrow 2\ce{Bi2O3}^{-}_{\text{(aq)}} + 6\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + \color{red} 6\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}\color{black}\)
Setarakan jumlah muatan dengan menambahkan elektron
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} + 6\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}\rightarrow 2\ce{Bi2O3}^{-}_{\text{(aq)}} + 6\ce{H}^{+}_{\text{(aq)}} + 6\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} + \color{red} 4e\)
Penyempurnaan
Setarakan jumlah elektron pada reaksi reduksi dan oksidasi
\(\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{H2O}_{\text{(l)}} + \color{red} 2e \color{black} \rightarrow \ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}\:\:\:\color{red} (\times 2)\)
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + 3\ce{H2O}_{\text{(l)}} + 6\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}\rightarrow 2\ce{Bi2O3}^{-}_{\text{(aq)}} + 6\ce{H2O}_{\text{(l)}}+ \color{red} 4e\:\:\:\color{red} (\times 1)\)
\(2\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} + \cancel{7\ce{H2O}_{\text{(l)}}} + \cancelto{2\ce{OH}^{-}}{6\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}} + \ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} \rightarrow 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \cancel{4\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}}} + 2\ce{BiO3}^{-}_{\text{(aq)}} + \cancelto{\ce{H2O}}{8\ce{H2O}_{\text{(l)}}}\)
\(2\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} \rightarrow 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{BiO3}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
\(\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + 2\ce{Na}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{OH}^{-}_{\text{(aq)}} + 2\ce{Na}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{ClO}^{-}_{\text{(aq)}} \rightarrow 2\ce{Na}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{BiO3}^{-}_{\text{(aq)}} +2\ce{Na}^{+}_{\text{(aq)}} + 2\ce{Cl}^{-}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}}\)
Tulis kembali dalam reaksi molekulnya
$$\bbox[yellow, 5px, border: 2px solid red] {\ce{Bi2O3}_{\text{(s)}} + 2\ce{NaOH}_{\text{(aq)}} + 2\ce{NaClO}_{\text{(aq)}} \rightarrow 2\ce{NaBiO3}_{\text{(aq)}} + 2\ce{NaCl}_{\text{(aq)}} + \ce{H2O}_{\text{(l)}} }$$